زبان

محدوده‌ مناطقی که در آن‌ها زبان کردی به عنوان زبان مادری سخن گفته می
شود.

مقاله اصلی:زبان کردی

هنگامی که از زبان کردی سخن به میان می‌آید، مقصود زبانی است که
کردها هم اینک با آن سخن می‌گویند. زبان شناسان و شرق شناسان غربی گفته‌اند
که: این زبان از زبانهای هندواروپایی و خانواده‌های
هند و ایرانی و در زمره? زبانهای ایرانی است و با زبان فارسی قرابت نزدیکی دارد.

کردی از ریشه زبان‌های ایران قبل از حمله اعراب به ایران است. این گویش از
عربی و ترکی تأثیر چندان نپذیرفته و کمابیش اصیل مانده‌است. زبان کردی
دارای ادبی بسیار پهناور است. قدیم‌ترین نوشته به زبان پهلوی اشکانی قباله‌ای است
که از اورامان در کردستان به دست آمده.^[??]

کردی که اکثر کردها در (ایران، ترکیه، عراق و سوریه) با آن صحبت می‌کنند زبان ادبی و نیمه رسمی به
شمار می‌رود و در کشور عراق از زمان اشغال قوای انگلیس (???? م.) تاکنون در
مدارس تدریس می‌شود.

زبان کردی شامل گویشهای متعددی است یکی کورمانجی شرقی یا مکری در
سلیمانیه و سنه ؛ و یکی کورمانجی غربی در دیار بکر و رضائیه و ایروان و
ارزروم و شمال سوریه و شمال خراسان. گروه اصلی دیگر یا گروه کردی جنوبی در
منطقه کرمانشاه و بختیاری. ^[??].

کرمانجی گویش کردهای شمال خراسان، ناحیه مرزی ایران و ترکیه، روستاهای
تکاب وشاهیندژ، شرق ترکیه و شمال عراق است. سورانی در بخش میانی مناطق
کردنشین ایران و همچنین در نیمه جنوبی کردستان عراق صحبت می‌شود. شهرهای
اصلی سورانی‌زبان عبارتند از: مهاباد، سنندج، سلیمانیه، اربیل و کرکوک که
بدان تکلم دارند. کردی جنوبی دارای لهجه های کردی کرمانشاهی، کلیایی، سنجابی، کلهری، لکی و فیلی است که در استان کرمانشاه و استان ایلام و استان
لرستان و مناطق هم مرز با این دو استان در کشور عراق یعنی استان دیاله و
بخشهایی از کرکوک و موسل بدان تکلم دارند.

به نظر دانشمندان زبان شناس و شرق شناس قبایل ماد و پارس همزبان بوده و هر دو به یک گویش سخن می‌گفته‌اند. تئودور نولدکه خاورشناس آلمانی، معتقد است که زبان مادی بدون شک خویشاوندی بسیار نزدیکی با زبان پارسی باستان داشته، اکنون
با کاوش در مناطق غرب ایران از مادها آثاری در تپه هگمتانه در دست است. پروفسور ن. مکنزی نوشته
استautonumber" rel="nofollow">[?] که در نظر اول می‎توان انتظار داشت که
منظور از زبان مادی زبان کردی است. معتبرترین زبانشناس زبان
کُردی ولادیمیر مینورسکی نیز همین نظر [?] را تایید می‌کند:

«اگر کردها از نوادگان مادها نباشند، پس برسر ملتی چنین کهن و مقتدر چه
آمده‌است و این همه قبیله و تیره? مختلف کرد که به یک زبان ایرانی و جدای از
زبان دیگر ایرانیان تکلم می‌کنند؛ از کجا آمده‌اند؟» (مینورسکی ????)

پیدایش زبان کردی چگونه بوده است؟ آشکار است که زبان هر زاد و بومی زبان
ساکنان آن است؛ اگر رویدادهای تاریخی باعث ایجاد تغییرات نژادی نشده باشد
آن زبان همان زبان ساکنان دیرین آن سرزمین است. عکس این موضوع نیز صادق
است. اینک ببینیم این موضوع در مورد زبان کردی چگونه صدق می‌کند؟

دورانی که، قوم ماد خود را به ایران کنونی و غرب آسیا رسانید با اقوام لولوبی، گوتی، کاسی، (خوری یا هوری‌ها) - که در دامنه‌های آن سوی کوههای زاگرس می‌زیستند و تا حد مناسبی زندگی خود را سامان داده
بودند و حکومت و تمدنی نسبتاً پیشرفته تأسیس کرده بودند – مواجه شدند.

مادها ظرف ??? سال طومار این
حکومتها را در هم پیچیدند و در سال ??? پیش از میلاد مسیح امپراتوری بزرگ ماد را بنیان نهادند و بدین ترتیب زبان مادی به زبان رسمی بدل شد. از آن زمان تا
هنگام انتشار اسلام در کردستان، سیزده قرن سپری شده‌است. در این مدت طولانی
سرزمین ماد بزرگ و کوچک و سرزمین‌های دیگری که به سرزمین ماد ملحق شده
اند؛ از حیث نظامی و سیاسی بسیار دست به دست شده‌اند. و قدرت سیاسی به دست
افراد مختلفی - که زبان آنها با زبان مادها متفاوت بوده‌است - افتاده‌است.
هر حکومتی هم که برسر کار آمده زبان خود را به عنوان زبان
رسمی تحمیل کرده‌است. در اوضاع واحوال آن روزگاران، که تمامی بنیادهای
اجتماعی کم رنگ شده و رو به افول نهاده بوده‌است، این جابه جایی درقدرت
نمی‌تواند از تأثیر نهادن بر این بنیادها برکنار بوده باشد. تاریخ، برخی
رویدادها را ثبت کرده‌است که طی آن، سلطه? سیاسی بریک سرزمین، تغییرات
نژادی بنیادی و ایستایی زبان را در آن سرزمین باعث شده‌است. امروز ردپای
تأثیر جابه جایی در قدرت را در شرق قلمرو امپراتوری ماد به وضوح می‌توآن
دید. به عکس در بخشی از غرب سرزمین ماد، بنیادها همچنان دست نخورده
مانده‌است. بلکه تسلط مادها وضعیت نژادی و زبانی برخی از سرزمین‌هایی را که
بعدا به قلمرو مادها ملحق شد، تغییر داده و به مسیر توسعه? مادی
کشانده‌است و به موازات بخش غربی قلمرو خود، آنها را توسعه داده‌است. بیشتر
تاریخ شناسان پر آوازه براین باورند که، کردهای امروز نوادگان مادهای
دیروزند.
زبان پارتی (پهلوانیک)، که به نظر زبان شناسان
همراه با زبان مادی در زمره? زبانهای شمال غربی، خانواده? زبانهای ایرانی جای
می‌گیرند؛ بیش از دیگر زبانها بر زبان کردی تأثیر نهاده‌است و امروزه رد
پای این تأثیرات در گویش آیینی زبان کردی، دیده می‌شود.

هم‌زمان با سقوط و فروپاشی امپراتوری ساسانی و حمله اعراب به ایران در ایران، وقفه? تازه‌ای برای زبان کردی آغاز شد. زبان مادی
در آن زمان به نسبت زبان رایج دوران اقتدار امپراتوری ماد، دستخوش تغییرات
???? ساله شده بود. به همان نسبت که زبان پارسی باستان پیشرفت کرده و به
زبان دری / پارسیک تبدیل شده و آمادگی و ظرفیت آنرا یافته‌است که زبان
پارسی کنونی از آن جدا شود؛ زبان مادی هم پیشرفت کرده و دستخوش چنان تحولات
و دگرگونی‌هایی شده؛ که استخراج زبان کردی از آن ممکن شده باشد.