مرکز استان کردستان شهر سنندج است که در فاصله 520 کیلومتری جنوب
غربی تهران قرار دارد که بنیاد جدید ان در سال 1046 هجری قمری توسط سلیمان
خان اردلان پایه گذاری شد .
این شهر دارای بازار ع مساجد ، حمام ها و
عمارات متعدد و قدیمی است که مجموعه ای از آثار فرهنگی را در خود جای داده
که از مهمترین آنها می توان به موزه سنندج – خانه کرد – مسجد دارالاحسان
(جامع) باغ و عمارات خسروآباد ، مسجد والی ، بازار قدیمی و بازار سرتپوله –
مسجد رشید قلعه بیگی ، مسجد میرزا فرج الله ، قرآن نگل ، مسجد وزیر ، مسجد
وکیل ، کلیسای سنندج ، امام زاده پیر عمر ، امام زاده هاجر خاتون ، پل
قشلاق ، حمام های پاشا خان ، خان ، وکیل الملک ، دوخزینه ، شیشه و عمارت
آصف دیوان ، عمارت و باغ آیت الله مدوخ ، عمارت امجدالاشراف ، عمارت
مشیردیوان ، ساختمان شهرداری مرکزی و موزه تاریخ طبیعی را می توان نام برد .
در
این استان مجموعا 9 شهرستان ، 23 شهر ، 26 بخش و 83 دهستان و 1767 آبادی
دارای سکنه و 192 آبادی خالی از سکنه است . شهرستان های استان عبارتند از :
سنندج ، سقز ، مریوان ، بانه ، بیجار ، سروآباد ، قروه ، کامیارن و
دیواندره که هر یک از این شهرستان ها دارای آثار فرهنگی و باستانی بوده و
در مریوان دریاچه زریوار که بزرگترین و تنها دریاچه آب شیرین ایران است
قرار دارد .
مراتع و فضاهای گردشگری زیادی در این استان وجود دارد که در
فصل های بهار و تابستان بهترین اب و هوا را داشته و زیبایی طبیعت آن
زبانزد خاص و عام است .
مردمان کرد آریایی نژاد هستند که چندین هزار سال قبل از میلاد به این
منطقه مهاجرت کردهاند. تاریخ اقوام کرد تا قبل از اسلام چندان روشن نیست.
در اسناد سومری و بابلی و اکدی و آشوری نام اقوامی دیده میشود که شباهت به
کلمه کرد دارد، ولی از همه نزدیکتر چه از لحاظ زبانشناسی و چه از نظر
جغرافیایی و چه از نظر توصیفی، نام قومی است به نام «کردوخوی» که در کتاب
«سفر جنگی» گزنفون ذکر شده است.این قوم در کوهها و درههای میان عراق و
ارمنستان و مخصوصاً در محلی که امروزه «زخو» نامیده میشود و در شصت
کیلومتری شمال غربی موصل در عراق قرار دارد، ساکن بودهاند. گزنفون، آنان را
تا هنگامی که به جلگههای شمال رسیدند، تعقیب کردند و صدماتی نیز بر آنها
وارد آوردند.«پولیبیوس» (دویست- یکصد و بیست ق.م) نیز از اقوامی که در
قسمتهایی از آذربایجان کنونی زندگی میکردند و بهنام «کورتییوی» یا
«کورتیای» خوانده میشدند، یاد میکند. «استرابون» و «لیوی» میگویند که این
اقوام در فارس نیز ساکن بودهاند. چنانکه در زمان ساسانیان و اوایل اسلام
چادرنشینان کوهستانهای فارس را کرد میخواندند. اگر تاریخ اقوام کرد در پیش
از اسلام تاریک و مبهم است، تاریخ آنان در پس از اسلام در پرتو تألیفات
مورخان اسلامی تا اندازهای روشنتر است، ولی در این دوره هم، چون از کرد
بهطور فرعی و ثانوی- ضمن اخبار ممالک اسلامی- سخن به میان آمده، درباره
تاریخ این قوم بهطور اساسی و مستمر مطلب کاملی نوشته نشده است و فقط در
دوره صفوی نخستین کتاب مهم درباره قوم کرد به زبان فارسی تدوین شده که همان
«شرفنامه بدلیسی» است.اعراب در تاریخ شانزده یا بیست هـ .ق. قلعهها و
استحکامات کردها را تصرف کردند. در بیستوسه هـ .ق. که سپاه عربی در ایالت
فارس مشغول فتوحات بود، اکراد فارس در دفاع از فسا و دارابجرد شرکت داشتند.
فتح شهر «زور» و «داراباذ» که از شهرهای کردنشین بودند، در سال بیستودو هـ
.ق. صورت گرفت.ابوموسی اشعری در سال بیست و پنج کردان را سرکوب کرد. در
سال سی و هشت ه.ق اکراد ناحیه اهواز در قیام «خریت ابنراشد» برضد
امیرالمؤمنین علی(ع) جانب خریت را گرفتند و پس از قتل خریت عده زیادی از
ایشان کشته شدند.در سال نود هـ .ق. اکراد فارس سر به شورش برداشتند و این
شورش بهوسیله «حجاج ابن یوسف ثقفی» سرکوب شد. در سال یکصد و چهل و هشت هـ
.ق. اکراد موصل قیام کردند و منصور خلیفه عباسی، «خالد برمکی» را برای
سرکوبی آنان به آنجا فرستاد و وی نیز شورش کردها را سرکوب کرد.در سال دویست
و بیست و چهار هـ .ق. یکی از پیشوایان اکراد اطراف موصل به نام «جعفر ابن
فهرجیس» برضد خلیفه معتصم سر به شورش گذاشت خلیفه سردار معروف خود «آیتاخ»
را به جنگ او فرستاد. آیتاخ پس از جنگی سخت جعفر را کشت و بسیاری از اکراد
را مقتول یا اسیر کرد و امیران و زنان و اموال ایشان را به تکریت برد.در
سال دویست و سی و یک هـ .ق. اکراد به اطراف اصفهان و فارس تاختند. یکی از
سرداران ترک خلیفه به نام «وصیف»، پس از پیروزی، نزدیک به پانصد نفر از
آنان را به اسیری به بغداد برد.در سال دویست و هشتاد و یک هـ .ق.
چادرنشینان عرب با اکراد در نواحی موصل و ماردین متحد شده و تحت رهبری
«حمدان ابن حمدون» حنگ علیه معتضد را شروع کردند که به کشته شدن و اسارت
گروهی از آنان منجر شد. در سال سیصد و چهارده هـ .ق. در زمان خلافت المقتدر
بالله و امارات ناصرالدوله حمدانی، در ناحیه موصل یک بار دیگر کردها سر به
شورش برداشتند.در فاصله سالهای سیصد و بیست و هفت و سیصد و چهل و پنج هـ
.ق. شخصی بهنام «دیسم» که از خوارج بود و پدری عرب و مادری کرد داشت، با
گردآوری کردهای آذربایجان، با «آلمسافر» و دیگر حکمرانان آذربایجان به جنگ
پرداخت و سرانجام گرفتار شد و در زندان درگذشت.در قرنهای چهارم، پنجم و ششم
هجری، «شدادیان» که کرد بودند حکومتهای مستقلی را در نواحی کردنشین تشکیل
دادند. خاندان شدادی از قبیله روادی بودند و دولت معروف ایوبی در مصروشام
از همین خاندان برخاستند.در سال سیصد و نود و پنج هـ .ق. عضدالدوله دیلمی
با کردهای موصل درگیر شد و پس از غلبه، قلاع آنها را ویران کرد و همه سران
کرد را به قتل رسانید.در سال سیصد و هفتاد و سه هـ .ق. «محمدبن غانم» همراه
کردان برزکانی در حوالی قم علیه فخرالدوله دیلمی سر به شورش برداشت، لیکن
فخرالدوله دیلمی سر به شورش برداشت، لیکن فخرالدوله به وسیله «بدربن
حسنویه» با وی از در صلح و آشتی درآمد، اما دیری نپائید که سپاهی را روانه
سرکوبی وی کرد. محمدبن غانم در این پیکار شکست خورد و به اسارت سپاهیان
فخرالدوله درآمد و در اسارت درگذشت.یکی از رویدادهای مهم دوران زمامداری
شرفالدوله دیلمی (سیصد و هفتاد و دو- سیصد و هفتاد و نه هـ .ق.) پیکار او
در سال سیصد و هفتاد و هفت هـ .ق. با بدربن حسنویه در کرمانشاه است که به
پیروزی بدر و شکست شرفالدوله منجر شد. در نتیجه بدربن حسنویه بر قسمت مهمی
از عراق عجم مسلط شد. وی در سال چهارصد و پنج هـ .ق. به دست طایفهای کرد که
«جورقان» نام داشت، کشته شد. شمسالدوله پسر فخرالدوله دیملی بلافاصله
متصرفات وی را ضمیمه قلمرو خود کرد. شاپور خواست (خرم آباد)، دینور،
بروجرد، نهاوند، اسدآباد و قسمتی از اهواز ازجمله متصرفات او بودند.ظاهراً
اصطلاح کردستان را سلاجقه برای تمیز نواحی کردنشین از ولایت جبال عراق وضع
کردند و آن ایالتی بود مشتمل بر سرزمینهای بین آذربایجان و لرستان و قسمتی
از اراضی سلسله جبال زاگرس که مرکز آن نیز در ابتدا ناحیه بهار در هجده
کیلومتری شمال غربی همدان و بعدها چمچمال در نزدیک کرمانشاه امروزی
بود.شهرهای کردستان در زمان حمله مغول از قتل و غارت مصون نماند. در زمان
تیمور و ترکمانان قرهقریونلو و آققریونلو، کردستان و دیار بکر میدان تاخت و
تاز سپاهیان تیمور و ترکمانان شد.
شاه اسماعیل اول- مؤسس سلسله صفویه-
به علت این که کردها پیرو مذهب تسنن بودند، چندان روابط حسنهای با آنها
نداشت، درمقابل، سلاطین عثمانی در تقویت هرچه بیشتر کردان میکوشیدند. در
دوره صفویه دولت ایران به قسمت وسیعی از کردستان آن روز تسلط داشت که
دامنههای شرقی کوههای زاگرس را دربرمیگرفت.با تشکیل سلسله زندیه، برای
نخستین بار در تاریخ ایران سلسلهای کردنژاد به سلطنت رسید. در اواخر سلسله
زندیه نیز طایفه دنبلی که یکی از طوایف بزرگ کرد بود، قسمتی از آذربایجان
غربی را در تصرف داشتند و مرکز حکومت و قدرت آنها شهر خوی بود.در قرن
نوزدهم میلادی بارها کردها در خاک عثمانی میل باطنی خود را برای رسیدن به
استقلال و تشکیل دولتی کردزبان ظاهر کردند. در سال هزار و هشتصد و هفتاد و
هشت میلادی شیخ عبیدالله نقشبندی به فکر تأسیس کردستان مستقل تحت حمایت
دولت عثمانی افتاد. در سال هزار و هشتصد و هشتاد میلادی طرفداران وی، اطراف
ارومیه، ساوجبلاغ، مراغه و میاندوآب را به تصرف خود درآوردند و سپاهیان
ایران به زحمت توانستند تجاوز آنان را دفع کنند.در سال هزار و نهصد و چهل و
شش میلادی قاضی محمد همزمان با حضور قوای متفقین در ایران و حمایت دولت
روسیه شوروی از او، جمهوری خلق کردستان را که مرکز آن مهاباد بود، تشکیل
داد. پس از تخلیه کامل ایران از قوای متفقین و اعزام ارتش دولت مرکزی به
نواحی آذربایجان و کردستان، این شورش و جمهوری ناشی از آن نیز از هم متلاشی
گردید.
کلمات کلیدی: تار یخچه استان کردستان
